Zaštita vladara
Kultovi svetaca su se razvijali među Srbima sa širenjem hrišćanstva, nakon čega su i pripadnici srpskih vladajućih dinastija (od Jovana Vladimira, zatim Nemanjića i Lazarevića do Brankovića) postali sveti i time se postepeno ustalilo i proslavljanje srpskih pravoslavnih svetitelja.
Zaštitnik Nemanjića i njihove države bio je Sveti arhiđakon Stefan, čiji je kult bio jako raširen u srpskim oblastima i proslavljan. Srednjovjekovna Bosna i njen vladarski rod Kotromanića su takođe imali sveca zaštitnika, iako je to manje poznato u stručnoj i široj javnosti, prvenstveno zbog raširene teze da je ona bila jeretička.
Uvjerenje o bogumilskom karakteru srednjovjekovne Bosne i njenih stanovnika je uglavnom odbačena u modernoj istoriografiji, ali je i dalje prisutna zbog dugog zastupanja iste. Ipak, sačuvani izvorni materijal govori o hrišćanstvu srednjovjekovne Bosne, a jedan od najvažnijih pokazatelja jeste proslavljanje Svetog Grgura (u narodnom govoru), odnosno Svetog Grigorija Čudotvorca (213 – 280), koji je bio episkop Neokesarije Pontijske i jedan od najvećih boraca protiv jeresi. Nije nam poznato kada je njegov kult postao raširen u srednjovjekovnoj Bosni, ali prvi pomen nalazimo u poveljama bana Stefana II Kotromanića (1322 – 1353).
Vladar je na neobičan način započinjao svoje isprave: „Ja Sveti Grgur, a imenom ban Stjepan“, označavajući time da je sveti Grgur ne samo zaštitnik, već i vladar u oblastima kojima je upravljao ban. Vremenom je titula modifikovana i ban je vladao kao sluga božji i Svetoga Grgura, ali je suština ostala ista: okvir prostiranja njegove vlasti je bio identifikovan sa Svetim Grgurom, koji je pružao zaštitu vladaru i njegovim podanicima.
I Grgur i Stefan
Kult Svetog Grgura bio je raširen i u periodu vladavine bana Tvrtka, iako je nakon njegovog krunisanja za kralja Srba i Bosne (1377. godine) istican i sveti Stefan kao zaštitnik samog kralja i njegove monarhije. Na novcu njegovog sina, kralja Stefana Tvrtka II Tvrtkovića prikazan je sveti Grigorije Nazijanzin/Bogoslov (330 – 390), jedan od najistaknutijih otaca naše crkve. Ostaje nepoznato da li je Tvrtko II za svog patrona uzeo drugog, mnogo poznatijeg Grigorija ili su ličnosti dvojice svetitelja sa istim imenom zamijenjena, što je inače bio čest slučaj i u Vizantiji.
Kako god bilo, kult Svetog Grigorija je bio i dalje poštovan u srednjovjekovnoj Bosni, iako je kralj Stefan Tomaš zbog opasnosti od Turaka prešao na rimokatoličku vjeru i za sveca zaštitnika uzeo papu Grgura Velikog (590 – 604), kako bi se kroz ime zadržao privid kontinuiteta proslavljanja istog svetitelja. Ipak, već je njegov nasljednik Stefan Tomašević, posljednji srpski despot i kralj Srba i Bosne, nakon povratka iz Smedereva sa suprugom Jelenom Branković, kada su prenijeli i mošti svetog Luke u Jajce, pisao papi da narod u njegovoj kraljevini ispovijeda i javno proslavlja Svetog Grigorija Čudotvorca i da želi da tako i dalje ostane.
Nakon pada srpskih zemalja pod osmansku vlast u izvorima je i dalje navođeno kako je Sveti Grgur zaštitnik srednjovjekovne Bosne i njene dinastije, dok i danas kao krsnu slavu Svetog Grigorija Čudotvorca proslavljaju srpske porodice iz srednje Bosne. U narodu se ova slava naziva Gligorije, a slavi se 30. novembra (17. novembra).
Autor je asistent na Filozofskom fakultetu u Banjaluci, a prenosi Glas Srpske.
BONUS VIDEO:
KOGA SU SLAVILI I POŠTOVALI KOTROMANIĆI? Srednjovjekovna Bosna imala svog zaštitnika appeared first on Aloonline.ba.
